Köy Tiyatrosu
Köy seyirlik oyunu nedir?
Köy seyirlik oyunları çağlar boyu süren halk tiyatrosu geleneğinin günümüze gelen mirasıdır. Bu oyunlar tarih boyunca göçlerden, çeşitli kültürlerden ve birikimlerden etkilenmiştir. İslamiyet öncesi Türk kültüründe bugünkü İslamiyet ve Anadolu kültürünün etkisini görüyoruz. Bu oyunlar zaman boyutunda beslenerek bugünkü şeklini almıştır. Oynandığı toplumun kültürdüzeyine, zaman ve geleneğe bağlı olarak şekillenir
Değişik yörelerde değişik biçimlerde ve işlevlerde oynanan seyirlik oyunları yedi öbekte toplamak olasıdır:
1. Kut tören ve söylence kaynaklı oyunlar - gerçekçi oyunlar,
2. Ölüp dirilme ve kız kaçırma oyunları,
3. yılbaşı ve yıl sonu oyunları,
4. Tarımsal oyunlar - çoban oyunları,
5. Hayvan taklitli oyunlar,
6. Dilsiz oyunları - kukla, şaka oyunları,
7. Tek ve çift izlekli oyunlar - dizi oyunları (And,1985).
Seyirlik oyunlarda taklit en önemli özellik olarak yansır. Çatışma ve kişileştirme taklitle sağlanır. Sözlü veya sözsüz oyunlarda bir eylemin veya rolün taklidi söz konusudur. İlkinde eylem olarak olay dizisi, ikincisinde ise insan, hayvan, bitki ve cansız nesneler taklit edilir. Bir başka özellik ise sözlü oyunların belli bir metne bağlı olmadan doğaçtan oluşturulmasıdır. Seyirlik oyunlarda dans, müzik, şiir ve soytarılırın birbirinin içine girdiği görülür. Seyirlik oyunlar her yönüyle "göstermeci tiyatro" özelliği taşır.
Köy seyirlik oyunlar konusunda bilimsel araştırma ve yayınlar için Prof. Dr. metin And' ın ve Nurhan Karadağ' ın eserlerine bakılabilir. Köy seyirlik oyunları temel alan esinlenen yerli yazarlar için Haşmet Zeybek' in Bilgesu Erenus' un oyunlarına Nurhan Karadağ' ın reji çalışmalarına bakılabilir. Örnek olarak Haşmet Zeybek' in "Düğün ya da davul" Bilgesu Erenus' un "Misafir" Nurhan Karadağ' ın "yazı bağında şenlik" "Memiş dayı" rejileri verilebilir.
SEYİRLİK OYUNLARDAN ÖRNEKLER
OY-1 PEMBE NİNE OYUNU
Bu oyun kadınlar arasında ya da erkekler arasında oynanabilir. Oyun hoş vakit geçirmek eğlenmek amacıyla oynanır.
KİŞİLER: Anne seçilen bir kişi (Pembe Nine) ve oyun başı oyun kişileridir. Diğer kişilerin sayısı sınırlı değildir. Oyun erkekler arasında oynanırsa Pembe Nine olacak kişi kadın elbisesi giyer. Pembe Ninenin elinde bir kamış bulunur.
PEMBE NİNE OYUNU’NUN METİN YAPISI VE KURULUŞU
1-Pembe Nine ve oyun başı seçilir.
2-Pembe Nine (anne) oyun grubunun ortasına oturur.
3-Oyun başı (grubun etrafında dönerek) “Pembe Nine, Pembe Nine, Nasıl gitsem eniştemin yanına? Pembe Nine, Pembe Nine” der.
4-Pembe Nine, (oyun başına) “Ne var nine ne istiyorsun” diye sorar.
5-Oyun başı, “Nine, bizim oğlan sizin kıza evin arkasına saklan da seni kaçırayım demiş” der.
6-Pembe Nine, “Ya, hangisini” diye sorar.
7-Oyun başı gruptan bir kız seçer.
8-Seçilen kızla oyun başı ilk seslenişte tekrar aynı konuşmayı yaparlar.
9-Bütün kızlar seçilince Pembe Nine ağlar.
10-Oyun başı olan nine, “Neyin var Pembe Nine?” der.
11-Pembe Nine “Kızlarımı kaçırdılar” der.
12-Oyun başı, “Kızlarının ayaklarını görsen tanır mısın?” diye sorar.
13-Pembe Nine kızlarını ayaklarından tanımaya çalışır.
14-Tanıyabildikleri Pembe Ninenin yanına otururlar.
15-Pembe Nine nerde olduklarını sorar.
16-Kızlar “Dayımlarda, halamlarda idik” derler.
17-Pembe Nine ne yediklerini sorar.
18-Kızlar, portakal, mandalina ve elma yediklerini söylerler.
19-Pembe Nine, “Hani bana” der.
20-Kızlar “Avucunu yala” diyerek gülüşürler.
21-Pembe Nine kamış sopasıyla kızları döver.
22-Oyuncular değiştirilerek oyun tekrarlanır.
OYUN: Pembe Nine, oyunun oynandığı sahanın ortasına oturur. Diğer kızlar etrafında yer alır. Oyun başı, oturan grubun etrafına dönerek, “Pembe Nine! Pembe Nine! Nasıl gitsem eniştemin yanına” diye bağırır. Pembe Nine, oyuncuların başı olan nineye ne istediğini sorar. Oyun başı olan nine, “Bizim oğlan sizin kıza evin arkasına saklan da seni kaçırayım demiş” der. Pembe Nine, “Ya, hangisini” diye sorar. Oyun başı, kızların birinin adını söyler.
Kızla beraber oyun başı ilk seslenişini tekrarlar. Pembe Nine yalnız kalıncaya kadar oyun tekrarlanır. Pembe Nine, kızların hepsi gidince ağlamaya başlar. Oyun başı, Pembe Nineye neden ağladığını sorunca Pembe Nine “Kızlarımı kaçırdılar” der.
Oyun başı, kızların ayaklarını görünce onları tanıyıp tanımayacağını sorar. Pembe Nine, ayaklarına bakarak kızları tanımaya çalışır. Tanıdığı kızlar Pembe Ninenin yanına otururlar. Pembe Nine onlara nereye gittiklerini sorar. Kızlar dayımlara, halamlara diyerek cevap verirler, Pembe Nine ne yediklerini sorar. Kızlar portakal, elma, mandalina diye cevap verirler. Pembe Nine “Hani bana” diye sorunca kızlar “Avucunu yala” diyerek gülüşürler. Pembe Nine kızları kamış sopayla kovalar. Oyun başı ve Pembe Nine değiştirilerek oyun devam eder.